Rijbewijzen te koop 

Een criminele organisatie maakt het mogelijk om een rijbewijs te kopen zonder ook maar één meter te hebben gereden. Wat klinkt als een filmscenario, blijkt realiteit. Het gevolg? Mensen zonder enige kennis van verkeersregels of rijervaring rijden rond op de openbare weg. “Deze mensen brengen levens in gevaar.” 

Wie op sociale media zoals Snapchat goed zoekt, komt ze tegen: accounts die dagelijks hun ‘diensten’ adverteren. De tarieven verschijnen als een tijdelijke post op Snapchat: “een theoretisch rijexamen voor 1500 euro, niet-onderhandelbaar”. Voor een praktijkexamen lopen de bedragen op tot duizenden euro’s. Deze bedragen zijn vele malen hoger dan wat je normaal betaalt voor een rijexamen. Een officieel theoretisch rijexamen kost in België 19 euro. Voor een praktijkexamen betaal je 50 euro. 

Een ondergronds systeem
De criminele organisatie werkt gestructureerd. Er zijn zes rekruteurs die verantwoordelijk zijn voor het selecteren en aanwerven van de ‘examenfraudeurs’. Elke rekruteur begeleidt ongeveer tien fraudeurs en vormt daarmee het directe contactpunt voor hen. De fraudeurs zelf hebben geen contact met de klanten of met hogergeplaatste leden binnen de organisatie, ze hebben dus weinig zicht over het geheel. De rekruteurs fungeren als de schakel tussen de fraudeurs, de klanten en de leidinggevenden. Omdat zij het meeste risico lopen, ontvangen zij ook het grootste deel van de opbrengsten, hoewel concrete bedragen niet worden besproken. 

De rekruteurs beheren ook het Snapchat-account en onderhouden contact met de klanten. Wekelijks huren ze een appartement in Brussel, steeds op een andere locatie en onder een andere naam. In deze tijdelijke verblijven bespreken ze de gang van zaken, evalueren ze de examens van de afgelopen week en bereiden de fraudeurs zich soms voor door samen de examenvragen te oefenen. 

De methode is eenvoudig. De klant stuurt een foto van zijn of haar identiteitskaart door, waarna de organisatie een lookalike zoekt onder haar medewerkers, de zogenaamde ‘examenfraudeurs’. Zij gaan uiteindelijk het examen afleggen. 

“Als één van onze klanten een 23-jarig meisje is met donker haar en donkere ogen, dan zoeken we iemand met dezelfde fysieke kenmerken”, vertelt David*, betrokken bij het rekruteren van ‘examenfraudeurs’. 

Ze worden ingepland op examendagen en door een vaste chauffeur naar verschillende examencentra in Vlaanderen, Wallonië en Brussel gebracht – soms zelfs meerdere keren per dag. 

Bril op, hoofddoek om
Nora* een jonge vrouw met een rustige stem en scherpe blik, werkte tot voor kort als examenfraudeur. In een interview vertelt ze hoe ze, in een periode van drie maanden, ongeveer vijftig theorie-examens aflegde – allemaal op andermans naam. “Sommige dagen deed ik er drie na elkaar”, vertelt ze.  

Nora kwam in contact met de organisatie via vriendinnen. Ze werd niet onder druk gezet, maar gelokt door snel geld. Voor elk succesvol afgelegd examen ontving ze tussen 300 en 750 euro.” Doordat ze wekelijks vier tot vijf examens aflegde, liep haar verdienste al snel op tot duizenden euro’s per week. 

“De avond ervoor kreeg ik een foto van de identiteitskaart. De dag zelf verzamelden we op een vaste plek in Brussel en dan vertrokken we met een chauffeur naar het examencentrum.” 
Volgens Nora waren er niet enkel leidinggevenden en rekruteurs betrokken maar ook vaste chauffeurs, die daar ook alweer geld mee verdienden. Ze legt uit dat ze nooit echt leek op de persoon van wie ze het examen overnam, maar dat de controle aan de balie vaak gebrekkig was. 
“Ik heb zelfs een keer een bril moeten opzetten of een hoofddoek moeten dragen, om meer op de persoon te lijken.” 

Toch liep het niet altijd goed. Nora vertelt dat ze ooit bijna werd betrapt. Ze werd langdurig aangekeken door een medewerker aan de balie, die uiteindelijk de politie belde. 
“Ik ben toen gewoon het examencentrum uitgelopen. Dat was mijn laatste keer.” 

Te lui om te leren
Verschillende profielen maken gebruik van deze diensten. Volgens Nora zijn het niet alleen jongeren die niet willen studeren of oefenen, maar ook mensen van wie het rijbewijs eerder werd ingetrokken of mensen die al meerdere keren gebuisd zijn. “Meestal waren het gewoon luie mensen met veel geld. Maar ook mensen die het al eens hadden geprobeerd en gefaald hadden.” 

Wie zakt voor het theorie-examen, mag het opnieuw proberen – weliswaar niet op dezelfde dag – en moet telkens opnieuw de examenkost van 19 euro betalen. Na twee mislukte pogingen is een verplichte theorieopleiding van 12 uur bij een erkende rijschool verplicht. Zo’n cursus neemt vier opeenvolgende voormiddagen in beslag en kost zo’n 140 euro. 

“Die verplichte theorielessen van 12 uur zijn echt een struikelblok”, vertelt Nora. “Veel mensen zien dat als een enorme tijd en geldverspilling. Ze denken: ‘Ik ben al twee keer gebuisd, nu moet ik nog eens lessen volgen en wachten? Ik regel het liever meteen.’ Dat is vaak hét moment waarop ze contact opnemen.” 

Spieken via verborgen camera’s 
Steven Raes, manager bij GOCA Vlaanderen, de overkoepelende organisatie voor examencentra, erkent het probleem. “De meest voorkomende vorm van fraude is persoonsverwisseling”, vertelt hij. “Maar ook valse documenten, spieken via oortjes of verborgen camera’s komen geregeld voor.” 

Volgens hem worden jaarlijks tientallen gevallen ontdekt. “In 2024 alleen al registreerden we 163 fraudegevallen in Vlaanderen. Waarschijnlijk zijn het er in werkelijkheid meer.”  Dat is zorgwekkend, maar tegelijk wijst hij op verbeterde controletechnieken. “Onze medewerkers volgen opleidingen om identiteitskaarten beter te controleren. Als we twijfelen aan de persoon, stellen we persoonlijke vragen zoals geboortedatum of adres. Vaak vallen ze dan meteen door de mand.” 

Te weinig tijd voor controle
Volgens Nora ontbreekt het aan grondige identiteitscontrole in de examencentra. Medewerkers werken onder druk, herkennen moeilijk gezichten of zijn simpelweg onoplettend.  “Als je echt goed zou vergelijken met de identiteitskaart, zou je zien dat ik er niet op leek. Maar dat gebeurt dus vaak niet.” 

Volgens Raes zijn er meerdere oorzaken. “Op drukke momenten is het moeilijk voor baliepersoneel om alles nauwgezet te controleren. Ook technologie werkt in het nadeel: oortjes zijn tegenwoordig niet groter dan een rijstkorrel.” 
Toch ziet de manager duidelijke vooruitgang. Sinds 2022 is er een specifiek fraudereglement van kracht. Wie betrapt wordt op examenfraude, riskeert niet alleen strafrechtelijke vervolging, maar ook administratieve sancties. “Daders mogen een jaar lang geen examen meer afleggen”, klinkt het. 

“We zullen fraude nooit volledig kunnen uitsluiten, maar we maken het wel steeds moeilijker”, benadrukt hij. “Vroeger circuleerden er zelfs cursussen waarin men je leerde dat als je op een bepaalde foto een rode auto en een vrouw zag, je standaard voor antwoord B moest kiezen. Zulke trucjes werkten, omdat de examenreeksen voorspelbaar waren.” 
Die voorspelbaarheid is intussen verleden tijd. “We zijn overgestapt van 600 naar 1700 theorievragen. Alles wordt nu volledig willekeurig samengesteld: antwoordopties wisselen van plaats, foto’s verschijnen bij andere vragen en ook de gebruikte woordenschat is aangepast. Je kan het examen dus niet meer uit je hoofd leren.” 

Toch blijkt het systeem niet waterdicht. “Sommige privéorganisaties bieden spoedopleidingen van één dag aan. Kandidaten worden daar intensief gedrild met geheugensteuntjes die werken op korte termijn en net voldoende zijn om te slagen. Technisch gezien is dat geen fraude meer, maar het blijft zorgwekkend. Veel van die jongeren vergeten de dag nadien alles weer. Vervolgens stappen ze onvoorbereid de weg op.” 

Tot acht jaar cel 
De Belgische wetgeving is duidelijk: wie betrapt wordt op het vervalsen of kopen van een rijbewijs riskeert geldboetes lopend van 200 tot 2000 euro. Daarnaast kan het rijbewijs onmiddellijk worden ingetrokken en is een gevangenisstraf tussen twee maanden en acht jaar mogelijk. 

Toch is de grootste prijs niet juridisch, maar menselijk. “Mensen die niet kunnen rijden en toch op de baan komen, brengen levens in gevaar”, zegt Raes “Dat kan fataal aflopen, voor henzelf én voor anderen.” 

Nora is duidelijk: “Doe het niet. Het geld lijkt aanlokkelijk, maar het is het niet waard. Je riskeert je toekomst. En erger nog: je riskeert het leven van anderen.” 

*Nora en *David zijn schuilnamen