“Vroeger was het dorp vol leven, nu is het hier leeg”: de demografische uitdagingen van Bulgarije

Bulgarije loopt in een sneltempo leeg. Dorpen lopen leeg, huizen blijven onbeheerd achter, en families worden uiteengerukt door emigratie. Met een voorspelde bevolkingsafname van 22,5 procent tussen 2020 en 2050 kampt het land met eenvan de grootste relatieve bevolkingsafnames ter wereld. Wat drijft mensen weg uit Bulgarije, en wat zijn de gevolgen voor de achterblijvers?
Tekst en foto Myrthe Higgins

We wandelen door de verlaten straten van Tri Kladentsi, een klein dorpje in het Noordwesten van Bulgarije. Achter gordijnen gluren nieuwsgierige ogen ons aan. Dezelfde versleten, donkerblauwe Audi rijdt herhaaldelijk langs, alsof hij ons controleert. Net wanneer we het dorp willen verlaten, komen we Anna tegen. Ze is 74 en woont al haar hele leven in Tri Kladentsi. “Ik begrijp waarom mensen hier vertrekken. Er zijn geen jobs, geen geld en er heerst armoede”, vertelt ze. Ook haar zoon is enkele jaren geleden uit de regio vertrokken: “Vroeger had hij hier een baan. Nu heeft hij niets meer, zelfs geen kans op pensioen. Ik begrijp dat hij vertrokken is, maar ik mis hem enorm.”

Wanneer we even later het dorp uitrijden, spreekt Vaina ons aan. Ze is benieuwd wat West-Europeanen in de regio te zoeken hebben. Wanneer we vertellen dat we journalisten zijn, maakt haar nieuwsgierigheid plaats voor argwaan. Toch wil ze even met ons praten. “Ik zal Tri Kladentsi nooit verlaten”, zegt ze met een brede, tandeloze glimlach. “Ik begrijp echter wel dat mensen hier wegtrekken”, vertelt ze terwijl diezelfde glimlach vervaagt, “er is hier geen geld, en jobs vind je hier al helemaal niet. Vroeger was het dorp vol leven. Het was fijn om hier te wonen, maar de laatste jaren is iedereen vertrokken en nu is het hier leeg”, mijmert ze.

Demografische uitdagingen

Tri Kladentsi is inderdaad leeg. We komen bijna niemand tegen als we de straten van het dorp doorrijden, meer dan de helft van de huizen staat leeg en is verloederd. En het dorp is geen uitzondering. Volgens Bulgaars econoom Yavor Aleksiev zijn “werk gerelateerde emigratie en een laag geboortecijfer” de voornaamste oorzaken voor deze leegloop. “De daling van het geboortecijfer wordt beïnvloed door jongeren die het land verlaten en/of ervoor kiezen minder kinderen te krijgen. Dit benadrukt de impact van migratie. Het is niet zo dat Bulgaren geen kinderen krijgen, maar dat velen van hen ervoor kiezen om dat in het buitenland te doen.”

Volgens EUROSTAT telt Bulgarije 6.45 miljoen inwoners, dat is zo’n 1,4% van de Europese bevolking. Sinds 2020 daalde het bevolkingsaantal met bijna 1,92%, en de voorspellingen voor 2050 brengen geen goed nieuws: een afname van 22,5% tegenover 2020. Dat is een van de grootste relatieve dalingen wereldwijd, net boven landen zoals Litouwen (21,1%) en Letland (21,6%).

Aleksiev benadrukt dat de meeste negatieve gevolgen van deze bevolkingsdaling regiospecifiek zijn. Meer dan een derde van de Bulgaren woont in de hoofdstad Sofia, Plovdiv in het centrum van het land en Varna aan de Zwarte Zee. Buiten deze steden blijven dunbevolkte gebieden achter, wat investeringen en infrastructuurontwikkeling ontmoedigt. “Vergrijzing heeft invloed op alle sociaaleconomische aspecten van de ontwikkeling van een regio. Investeringen blijven uit, menselijk kapitaal verdwijnt, en overheidsmiddelen zijn vaak ontoereikend voor deze gebieden.”

Economische zorgen en corruptie

Liya Georgieva (16) is één van de 6.45 miljoen Bulgaren die nog in hun thuisland wonen. De studente is gepassioneerd over de geschiedenis van haar land en vertelt er met veel trots over. Daarom vindt ze het ook zo jammer dat de mensen er wegtrekken. “Veel inwoners vertrekken uit Bulgarije omwille van de inflatie en de corrupte overheid”, vertelt ze somber.

Ook enkele familieleden kozen ervoor om naar het buitenland te vertrekken. “Zij wonen nu in Tsjechië,” weet ze. “Ik reis heel graag en zou een paar jaar in het buitenland willen studeren of werken, maar ik denk niet dat ik voor altijd uit Bulgarije zou kunnen wegblijven”, concludeert ze.

Rol van de overheid

Afgezien van enkele strategische plannen voor de lange termijn, lijkt de Bulgaarse regering tot nu toe weinig te kunnen doen tegen de leegloop van haar land. “Het beste recente decennium voor Bulgarije, in termen van demografie, was vóór de toetreding tot de EU en de financiële crisis. Toen was er een sterke toename van directe buitenlandse investeringen, een boom op de arbeidsmarkt en een algemene verbetering van de levensstandaard in het grootste deel van het land”, weet Aleksiev.

De Bulgaarse econoom legt uit dat “op kinderen gebaseerde maatregelen” niet populair zijn bij de Bulgaarse kiezers omdat ze worden gezien als een manier waarop politici geld kunnen doorsluizen naar Roma-kiezers, aangezien deze etnische minderheid meestal meer kinderen heeft. “Dit is een goed voorbeeld van hoe de structurele problemen van verschillende niet-hervormde systemen elkaar kunnen versterken, wat leidt tot een lage effectiviteit.” Dit gebrek aan vertrouwen in overheidsbeleid beperkt de effectiviteit ervan. Bovendien zijn de belastingdiensten en sociale instellingen vaak inefficiënt door wijdverspreide corruptie en een gebrek aan middelen.

Voorbeelden uit de regio

Bulgarije rekent ondertussen op de terugkeer van eigen emigranten en probeert werknemers uit directe buurlanden aan te trekken, maar de resultaten blijven uit. Het voormalig Oostblokland is niet het enige in de Oost-Europese regio dat leegloopt. Landen als Roemenië, Moldavië en Bosnië-Herzegovina worstelen met dezelfde trends. De redenen voor de bevolkingsdaling variëren, maar hebben volgens Aleksiev meestal te maken met het vrije verkeer van mensen binnen de Europese Unie, zoals vastgelegd in het Schengenakkoord dat in 1995 van kracht werd. “Landen die kwalitatief betere diensten, meer werkgelegenheid, connectiviteit en over het algemeen een betere sociale omgeving bieden, zullen altijd aantrekkelijk zijn voor buitenstaanders”, verklaart de Bulgaarse econoom. “Dit zijn natuurlijke trends die regeringen volgens mij niet op korte termijn effectief kunnen bestrijden.”

De leegloop van Bulgarije is meer dan een demografisch probleem; het is een sociale en economische uitdaging die de toekomst van het land bepaalt. Hoewel de redenen voor emigratie duidelijk zijn, koesteren veel Bulgaren hoop op betere tijden. De vraag blijft echter of de regering in staat zal zijn om die hoop om te zetten in actie. Tot die tijd zal de stilte door de Bulgaarse straten blijven weerklinken.