5 november 2024

De impact van ballet op mentaal en fysiek welzijn

Ballet vereist een perfectionisme in zowel het fysieke als het mentale aspect van de sport. Dat perfectionisme is ook kenmerkend voor de dans. Er wordt sterk gefocust op details. Het is een discipline die het menselijk lichaam tot uitzonderlijke prestaties drijft. Maar die drang naar perfectie maakt het voor sommige dansers te zwaar. In dit artikel diepen we de positieve effecten, evenals de verwoestende schoonheidsidealen, van ballet uit.
door redactie Erasmix – foto’s Lara Al Sawlha, Jarne Wouters en Runa Swiggers

Ballet heeft, zoals alle andere sporten, veel fysieke troeven. “Het verbetert het postuur van de danser, en tegelijkertijd bouwt de danser zowel kracht als flexibiliteit op”, zegt sportdokter Luk Buyse. Hoewel het een elegante sport is, vergt het enorm veel spierkracht en onderhoud. Balletdansers trainen gemiddeld acht uur per dag, en dat elke dag van de week. De dans streeft naar een ideaal waar je atletisch sterk, maar artistiek verfijnd bent. Het is juist die schijnbaar moeiteloze perfectie die het publiek achterlaat in verwondering.

Het is geen verrassing dat pogingen om de perfecte ‘ballet line’ te bereiken, het lichaam kunnen schaden. De ‘ballet line’ is de esthetiek van het lichaam van balletdansers en de vormen die ze aannemen om een ‘aangenaam beeld’ te creëren. De schoonheid en het nastreven van perfectie is wat oogt voor het publiek. Dansers proberen hun heupen, ruggengraat en voeten dingen te laten doen waarvoor ze niet ontworpen zijn. 
Ex-balletdanseres Hannah Thijs getuigt over de fysieke impact. “Door ballet werd ik fysiek heel sterk. Aan de ene kant was dat heel fijn voor mijn lichaam en voelde ik mij er ook goed in, maar aan de andere kant vroeg het ook veel van mij. Het was een fijne lijn.”
De sport heeft een impact op de spieren en vooral op de gewrichten. “Goede balletdansers worden geselecteerd op basis van hun lenigheid”, zegt sportdokter Buyse. “Maar extreme lenigheid heeft ook nadelen. Op het einde van hun carrière zie je bij balletdansers dikwijls dat er problemen ontstaan met hyperlaxiteit. Door hyperlaxiteit is het gevaar groter dat je je gewrichten gaat overstrekken.”

Balletsels
Blessures of ‘balletsels’ komen dan ook regelmatig voor bij de dansers. “Enerzijds heb je acute trauma’s, zoals je voet omslaan of slecht neerkomen bij het vallen”, zegt dokter Buyse. “Anderzijds heb je ook chronische overbelastingsblessures waarbij voornamelijk de enkels overbelast zijn. Ook de rug, voeten en knieën worden vaak aangetast. De bovenste ledematen worden minder beïnvloed, maar in de schouders durven er soms ook wel wat problemen op te duiken.”

Uit een onderzoek van de UGent blijkt dat er volgens 73 procent van de balletdansers een probleem is met eetstoornissen in de balletwereld. Ondergewicht komt er vaak voor en daardoor is het herstelproces na een blessure langer. “Het herstelvermogen en de kwaliteit van de weefsels van iemand die ondervoed is, is minder goed”, zegt Buyse. 
“Wanneer een danser dan noodgedwongen een herstelperiode moet uitzitten, is dat een klap op zowel je fysieke vooruitgang als op je mentale welzijn”, zegt Adriaan Braeckman, student aan de Koninklijke Balletschool van Antwerpen. Zes maanden lang was hij uitgespeeld door een blessure aan zijn knie: “Het gevoel dat je achteruit gaat, weegt zwaar. Je moet positief blijven, maar op dat moment is er nog geen einde in zicht. Je verliest uit het oog wat je wilt doen.”

Mentaal heeft het uitoefenen van ballet zijn voordelen. Je leert een enorme discipline en bouwt doorzettingsvermogen op. Het perfectionisme bij ballet uit zich dan ook vaak buiten de danszaal. Volgens Adriaan Braeckman hamert de sport op verbetering en het feilloos uitvoeren van alle passen waardoor je zelf ook vaak meer focust op je tekortkomingen.
Het verbeteren van elk individueel gebrek totdat het één verfijnd, glanzend geheel is, is zowel een kunde als een zoektocht. “We vergelijken onszelf veel met elkaar, bewust en onbewust”, zegt Braeckman. “Hoewel deze vergelijkingen soms kunnen dienen als motivatie voor verbetering, kunnen ze ook een bron zijn van intense zelftwijfel en onzekerheid. De druk om altijd de beste te zijn en voortdurend te streven naar verbetering, is een zware last op je schouders.”

“Vanaf het begin werd duidelijk dat het een afvalrace is. Van de 24 medestudenten waarmee ik in het eerste jaar ben begonnen, blijven er nog maar 8 over in het laatste jaar. De plaatsen zijn beperkt en de lat ligt uiterst hoog.”

“Vriendschappen in deze wereld hebben vaak een ambitieuze ondertoon”, zegt topdanser Zino Merckx. Volgens hem is het een harde, competitieve wereld waar je altijd probeert vooraan te staan en de beste te zijn. Hij benadrukt de tol die geëist wordt door de extreme ups en downs, intense repetities en de constante afwijzingen voor rollen. “Ik merkte wel dat er altijd een gespannen sfeer hing en dat er ook achter je rug werd gepraat”, zegt Hannah Thijs, ex-balletdanseres bij Alignment Dance Education. ”We gaven elkaar niet echt complimenten en moedigden elkaar ook niet aan. Dat is de cultuur die in verschillende balletscholen bestaat.”
Volgens Thijs gaat het perfectionisme gepaard met een ideaalbeeld van hoe een ballerina er moet uitzien: “Het is algemeen bekend dat ballerina’s dun moeten zijn. Dat is niet altijd zo geweest, maar dat is ooit gewoon gekomen. Dat is heel toxisch en niet nodig.”
“Je mag niet te breed zijn, maar ook niet te smal. Het is moeilijk om dat evenwicht te vinden”, zegt Adriaan Braeckman. “Eetstoornissen woelen nog steeds binnen onze sport. Elke dag bijna naakt voor een spiegel staan, is heel confronterend”, zegt ex-topdanser en huidig balletdocent aan de Koninklijke Balletschool van Antwerpen (KBA) Bart De Block. Hij merkt dat dit probleem eerder bij meisjes ontkiemt

Coda: finale
“Het moment waarop je er geen plezier of voldoening meer uithaalt, is het gedaan”, zegt dansstudent Adriaan Braeckman. “Ik doe nog steeds ballet, maar niet meer op hetzelfde niveau als vroeger”, zegt ex-balletdanseres Hannah Thijs. “Dat vroeg te veel van mij en was ook niet goed voor mijn zelfbeeld. Ik had er op hoog niveau geen plezier meer aan, maar ik ben wel blij dat ik het heb gedaan.”
Toen we Bart De Block vroegen waar hij het meest trots op is, glimlachte hij minzaam. “Het applaus”, antwoordde hij. Wat hij elke danser meegeeft, is dat al het zwoegen, alle druk en het lijden het waard is; tot het dat niet is.