Een verslaving overwinnen is door corona moeilijker dan ooit

Verschillende organisaties, waaronder het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en Drugs (VAD), trekken aan de alarmbel: meer en meer mensen zoeken hulp voor een verslaving sinds de start van de lockdown. Daarnaast lopen de wachtlijsten bij ontwenningsklinieken op en zelfhulpgroepen moeten noodgedwongen hun sessies online organiseren. Die nieuwe digitale realiteit betekent een hele ommekeer voor zowel hulpverleners als hulpzoekenden.    
door Wout Hermans

Voor wie alcohol of drugs overdadig gebruikt, zijn de risico’s tijdens de coronacrisis extra groot. Niet alleen de ziekte COVID-19, maar ook de lockdownmaatregelen zorgen ervoor dat wie al kwetsbaar is, nog sneller in de problemen komt. Zowel lichamelijk, mentaal als sociaal zijn de uitdagingen voor mensen met een verslaving groter dan ooit.
Dat gevoel heeft ook de 21-jarige studente Luka, die drie jaar geleden een nicotine- en alcoholverslaving ontwikkelde. “Ik begon met drinken om mijn problemen te vergeten en als slaaptherapie. In mijn ergste periode was ik de hele dag dronken, weken aan een stuk”, vertelt ze.  “Door de coronacrisis trok ik me sneller terug op mijn kamer en kwam ik enkel buiten om drank te halen. Ook het feit dat we niet op de campus zelf les hebben en ik dus de hele tijd alleen thuis zit, heeft een grote invloed op mijn verslaving. Ik heb eigenlijk geen reden om niet te drinken.”

Voor Mick*, 31 jaar en gokverslaafd, heeft de lockdown een grote invloed gehad op zijn zoektocht naar hulp. Gokken op sportwedstrijden begon als ontspanning, maar toen het zijn leven overnam, zocht hij hulp. “Die stap zette ik vrijwillig,” zegt hij, “zonder druk van mijn omgeving.” Die hulp ook effectief vinden werd almaar moeilijker: “’We hebben een cliëntenstop’ of ‘geen plaats’, ‘je moet iemand zoeken die echt gespecialiseerd is hierin’ zijn dingen die ik de hele tijd te horen krijg. Het voelt verschrikkelijk om te weten dat er eigenlijk niemand voor je kan klaarstaan wanneer je eindelijk durft toe te geven dat je iemand nodig hebt.”

Isolement
“De grootste verandering is dat iedereen meer thuis zit”, zegt Paul Van Deun, verslavingstherapeut en voorzitter van het VAD. “Enerzijds heb je mensen die door dat isolement meer middelen gaan gebruiken, anderzijds zijn er mensen die momenteel wél beter aan hun verleidingen weerstaan omdat de sociale gelegenheden waar ze normaal gebruiken, wegvallen. Wat ook opvalt is dat de Druglijn haar chatgesprekken verdubbelde. Exacte cijfers van het aantal mensen met een verslaving zijn er niet, maar  mijn collega’s en ik ervaren duidelijk een groeiende vraag naar hulp.”

Daar komt nog bij dat de hulpverlening het al moeilijk had. Zo stond de capaciteit van de gespecialiseerde diensten al zwaar onder druk vóór de pandemie, met onder andere wachtlijsten voor opnames bij Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, die oplopen tot maanden en soms zelfs jaren. “De ernstige gevallen hebben juist het meeste baat bij zo’n opname”, zegt Van Deun. “Ze zoeken dan, net zoals de meer gematigde gebruiker, hun toevlucht bij meer laagdrempelige dagcentra zonder opname, maar die kunnen vandaag slechts een beperkt aantal mensen behandelen. Mensen die dan eindelijk over die mentale drempel heen zijn om hun probleem te erkennen, vinden niet onmiddellijk de gepaste zorg.”

Digitale AA
Een alternatief zijn zelfhulpgroepen, waar lotgenoten met elkaar in gesprek gaan, in de meeste gevallen zonder tussenkomst van gespecialiseerde centra of een professionele begeleider. Het bekendste voorbeeld is de AA of Anonieme Alcoholisten, maar er bestaan ook bijeenkomsten van seksverslaafden, gokverslaafden, gameverslaafden… “Het belang van die groepen is niet te onderschatten, want het delen van je ervaringen met lotgenoten is voor sommigen een onmisbare schakel in het afkickproces”, zegt Paul Van Deun.
Toch gaan ook deze groepen gebukt onder de coronamaatregelen. Een voorbeeld van zo’n zelfhulpgroep is SOS Nuchterheid. De vzw is een alternatief voor de AA en organiseert in normale tijden wekelijkse bijeenkomsten in lokale afdelingen over heel het land. “Maar de coronacrisis heeft ons en onze mensen serieus getroffen”, zegt Wilfried Van der Borght, begeleider en voorzitter. “In het begin van de crisis lag de werking van onze groep helemaal stil omdat fysieke bijeenkomsten verboden waren. Na een paar weken werd er voor een alternatief gezorgd via Zoom-gesprekken.”

Die zijn helaas verre van ideaal volgens Van der Borght. “Niet alle afdelingen van onze organisatie zijn met een digitaal alternatief begonnen. Die mensen stonden er dan even alleen voor. In de zomer is dan er een tussenperiode geweest waarin we met 10 personen mochten samenkomen, maar normaal zitten we met een gemiddelde bezetting van 15 tot 25 personen. Daarnaast duurden de sessies één in plaats van twee uur. In die tijdspanne kan je niet even diepgaand werken zoals in normale tijden, dat pikte bij sommigen.”

Plaatstekort
Met wachtlijsten die overal oplopen, lijkt online hulp een logische stap, maar Mick spreekt dat enigszins tegen. “Ik heb erover nagedacht, maar voor mij is het geen optie. Ik heb de houvast van iemand anders nodig die fysiek aanwezig is. Bij online zelfhulp heb je niet altijd het gevoel dat je écht gesteund wordt. De drempel is ook te hoog voor mij om in groep over mijn probleem te praten, zeker als dat via een Zoom-gesprek zou zijn. Momenteel kan ik over een jaar misschien ergens hulp krijgen. Mocht ik niet de steun hebben van naasten, zou ik deze periode niet doorkomen.”
Via haar psycholoog is Luka wel in contact gekomen met een psychiater gespecialiseerd in verslavingen. “Daar kan ik pas over twee maanden terecht en zonder mijn psycholoog was ik nooit op haar wachtlijst geraakt. In de tussentijd moet ik afwachten. Hoewel het momenteel wat beter met me gaat, bestaat de kans altijd dat ik zwaar herval. Zeker in deze tijden is dat een onzekerheid die knaagt.”

Kansen
Toch is relatietherapeut Paul van Deun ervan overtuigd dat het online luik in de toekomst. een goede aanvulling kan zijn voor de zorg: “We bereiken nu groepen die zich moeilijk kunnen verplaatsen en ook mensen met een drukke agenda kunnen gemakkelijker tijd vrijmaken. Natuurlijk zijn we ook enkele mensen kwijt die enkel en alleen face-to-face willen afspreken in onze praktijk. Toch ga ik deze online gesprekken zeker voortzetten wanneer alles terug naar het oude gaat, vooral omdat ze de toegang tot de hulpverlening groter maken.”
Voor Wilfried van der Borght is het anders, vooral omdat SOS Nuchterheid alleen in groep werkt. Daarnaast is volgens hem de stap virtueel groter dan fysiek. “Niet iedereen heeft namelijk de mogelijkheid om deel te nemen aan onze online sessies, ze beschikken bijvoorbeeld niet over de nodige apparatuur of weten niet hoe ze daarmee kunnen omgaan. Sommigen zitten ook in een thuissituatie waarin ze niet de mogelijkheid hebben om zich af te zonderen van de rest van de bewoners om genoeg privacy te behouden.”

Toekomst
Waar al de partijen het wel over eens zijn, is dat het er na corona niet makkelijker op zal worden. “Ik denk dat het nog heel lang zal duren vooraleer die wachtlijsten korter zullen worden”, zegt Luka. “Er zijn nu al zo veel mensen die hulp nodig hebben en dat gaat na corona zeker blijven. Hoe ga ik het aanpakken als ik terug naar buiten mag? Ik denk dat mijn verslavingsproblematiek nog erger gaat worden en die van anderen ook.”
Paul Van Deun vult aan: “Mensen gaan de indruk hebben dat ze van alles moeten inhalen en bijvoorbeeld de alcoholindustrie zal daarop inspelen. Op termijn houdt de maatschappij daar een hoog percentage veeldrinkers aan over, die dan bovenop de bestaande hulpzoekenden komen. We houden ons hart dus vast.”
*Mick is een schuilnaam