De chaos van het draagmoederschap

Draagmoederschap in België bevindt zich in een grijze zone. Het is een ingewikkeld kluwen zonder wetgevend kader en dat zorgt voor onzekerheid. Zowel draagmoeders, wensouders als juristen pleiten voor een duidelijker regeling.
door Emma Schandevyl

Carmen Van Caekenberghe en Yorrick Van den Bossche koesteren een onbeantwoorde kinderwens en daarom zijn zij, als wensouders, op zoek naar een draagmoeder. “Als we dan eindelijk een kandidaat vinden, hangt er tijdens het hele verloop een groot vraagteken boven ons hoofd.

Zal het kindje van ons zijn of kunnen we het toch nog kwijtraken?”, vraagt Van Caekenberghe zich af. Julie Borms, advocaat familierecht, licht toe: “Aangezien er geen wettelijk kader is, zijn wij genoodzaakt om naar de bestaande wetten te kijken. Volgens de wet Mater certa est – het moederschap, in tegenstelling tot het vaderschap staat altijd vast – is de vrouw die het kind draagt automatisch één van de juridische ouders. Vooraleer het kindje van de wensouders wordt, moeten zij het eerst adopteren. Als dat geregeld is, kunnen beide partijen niet meer terugkrabbelen.”

Laagtechnologisch draagmoederschap.
Jef Geens en Tim Barbaix hebben samen twee kinderen via draagmoederschap. Zij kozen voor laagtechnologisch draagmoederschap. Hierbij is de draagmoeder ook de biologische moeder omdat haar eigen eicellen bevrucht worden. “Eén van de grootste risico’s is dat de draagmoeder zich tijdens de zwangerschap of achteraf kan bedenken. Soms wil ze het kind toch zelf houden. Wij hebben echt geluk gehad. Maar het duurde iets langer dan drie jaar om ons kindje te adopteren”, zegt Barbaix.
Ze zijn elk de biologische vader van één van de twee kinderen. Toch werd de echtgenoot van hun draagmoeder automatisch als juridische vader gezien. Ze moesten zijn vaderschap betwisten via een DNA-test en de kinderen adopteren.
Ook Van Caekenberghe en Van den Bossche stuitten tijdens hun zoektocht naar een draagmoeder op verschillende problemen. “Vrouwen mogen zichzelf niet publiekelijk uitspreken als draagmoeder. Ze mogen enkel achter gesloten deuren reageren op een aanvraag, bijvoorbeeld via een privébericht op Facebook. Dat maakt een goede match vinden extra moeilijk. Toch is het belangrijk om iemand te vinden met wie het klikt, zeker omdat ze de biologische moeder wordt”, zegt Van den Bossche.
Kimberly Demulder was draagmoeder bij een homokoppel. Zij gaven eveneens de voorkeur aan laag technologisch draagmoederschap en daarom kon ze niet terecht bij een fertiliteitskliniek: “In het ziekenhuis plaatsen ze bij een draagmoeder altijd een eicel van een andere vrouw, dat noemt men hoogtechnologisch draagmoederschap. Bij ons was dat niet van toepassing, omdat ik het kind zou dragen met mijn eigen eicel. Wij beslisten daarom ook om dit thuis te proberen met de nodige hulpmiddelen, zoals een medische pipet”, zegt Demulder.

Ongecontroleerde omgeving
Draagmoederschap verloopt momenteel helemaal achter gesloten deuren en dat kan gevaarlijkzijn. “Een zwangerschap is een delicate zaak met risico’s, daarom zijn concrete afspraken van groot belang. Van onkosten, doktersafspraken en complicaties tot zelfs de eventuele dood van de wensouders. Momenteel is er te weinig controle op de medische en mentale gezondheid van de betrokken partijen. Is iedereen sterk genoeg voor dit slopende parcours? Stel je maar eens voor dat de draagmoeder een afwijking heeft en deze onbewust doorgeeft aan het draagkindje”, merkt draagmoeder Demulder op. “Ik heb alles besproken met de wensouders en vastgelegd in een contract, maar dat is nog steeds ongeldig in de ogen van de wet. Daarom willen wij een duidelijke wetgeving”, besluit Demulder.
In haar geval stelden de wensouders voor om alle onkosten van de zwangerschap op zich te nemen. Ook Tim Barbaix en Jef Geens leek dit een logische beslissing. “Toen we naar de gynaecoloog gingen, betaalden wij de kosten evenals die bij de bevalling. Ook het kindergeld mocht ze houden”, vertelt vader Geens.

Onafdwingbaar contract
Na de bevalling blijft de draagmoeder de juridische moeder. Demulder ondervond zelf dat dit serieuze gevolgen kan hebben. “De staat wil commercieel draagmoederschap niet promoten. Alleen de onkosten van de zwangerschap en bevalling worden vergoed en je mag er eigenlijk niets extra mee verdienen.” Meteen na haar bevalling stond de politie bij Demulder voor de deur. “Ze waren getipt dat ik een baby had verkocht. Ze beschuldigden mij van mensenhandel en kindermisbruik. Gelukkig hadden we ons contract om aan te tonen dat het in mijn geval niet om commercieel draagmoederschap ging. Hoewel het niet wettelijk was, lieten ze de klacht vallen. Toch hebben die beschuldigingen me enorm geraakt. Ik heb het kindje gedragen uit liefde en wilde er absoluut geen winst uit halen”, zegt ze.

“Het klopt dat zo’n contract niet wettelijk afdwingbaar is en daarom raad ik aan om juridisch advies te vragen vóór je in zo’n traject stapt”, zegt meester Borms. “Want nu mag je ervan uitgaan dat het kind, de draagmoeder en de wensouders helemaal niet beschermd zijn. Zelf ben ik voorstander van een juridisch kader en eigenlijk is het onverantwoord dat er anno 2022 nog geen wettelijk kader rond draagmoederschap bestaat.”

Buitenland
Adoptie, pleegzorg, draagmoederschap: bij sommige koppels is een veilige zwangerschap geen optie en is de kinderwens in vervulling brengen een aanslepend verhaal. “Door mijn medische achtergrond zijn wij afgewezen voor adoptie”, zegt Carmen Van Caekenberghe.  “We hebben pleegzorg gecontacteerd, maar momenteel is het nog niet duidelijk of dit verhaal een positief einde krijgt. Draagmoederschap is dus wellicht onze enige en laatste kans, maar in fertiliteitsklinieken zijn we ook al afgewezen.” Sommige koppels trekken naar het buitenland en zien dit als laatste uitweg, maar ook daar loopt niet alles van een leien dakje. “Aangezien draagmoederschap in Canada en de Verenigde Staten juridisch geregeld is, hebben we nog overwogen om daar eens te polsen. Maar dat kost dan weer stukken van mensen”, zegt vader Barbaix.
“Het draagmoederschap-traject kost in de VS of Canada gemiddeld rond de 200.000 euro per kind. Veel mensen kunnen zich dat niet veroorloven”, licht meester Borms toe. “Uiteindelijk proberen de koppels de procedure in Latijns-Amerika, maar daar liggen de medische risico’s hoger. Bij een onbekende dokter en naar een vreemd ziekenhuis gaan is nooit een goed idee.”

Middeleeuwse gedachte
Tim Barbaix zou zelfs nog een stap verder gaan. “In plaats van een wettelijk kader uit te bouwen, zouden we beter afstappen van de middeleeuwse ideeën rond moederschap. Het concept dat je als vrouw moet zorgen voor het kind dat je gedragen hebt, moet verdwijnen.” Barbaix meent dat alles vlotter zou verlopen als draagmoederschap meer ingeburgerd zou zijn.
“Onze draagmoeder is de biologische moeder van onze kinderen, maar ze wil helemaal geen juridische verantwoordelijkheid. Door het principe van Mater certa est moesten we alles in de rechtbank regelen. Een kleine toevoeging aan de huidige wet, een bis-regeltje, dat al deze omslachtigheid vermijdt, lijkt ons ideaal.”